Tecrîd didome krîz mezintir dibin

img
NAVENDA NÛÇEYAN - Vegera li polîtîkayên şer û girankirina tecrîda li ser Rêberê PKK’ê Abdullah Ocalan, krîzên li welêt girantir kirin. 
 
Rêberê PKK’ê Abdullah Ocalan bi komploya navneteweyî ya hêzên navneteweyî re di 15’ê Sibata 1999’an de radestî Tirkiyeyê hate kirin û li Girtîgeha Tîpa F a bi Ewlekariya Bilind a Îmraliyê de tecrîdeke girankirî de tê ragirtin. Abdullah Ocalan herî dawî di 25’ê adara 2021’ê de li ser telefonê bi birayê xwe Mehmet Ocalan re hevdîtin kir û ji wê rojê ve tu agahî jê nayên girtin. Abdullah Ocalan herî dawî jî di 7’ê tebaxa 2019’an de bi parêzerên xwe re hevdîtin kir. 
 
Serokkomarê AKP’î Tayyîp Erdogan di 28’ê kanûna 2012’an de got; “MÎT ji bo çareserkirina pirsgirêka kurd diçe serdana Abdullah Ocalan” û piştî vê gotinê, “pêvajoya çareseriyê” dest pê kir. Lê belê di 22’yê adara 2015’an de dîsa bi axaftina Erdogan ev pêvajo bi dawî bû. Bi bidawîkirina pêvajoyê re tecrîda li ser Abdullah Ocalan jî giran bû. 
 
Israra AKP’ê ya di şer û tecrîdê de, ji bo gelên Tirkiyeyê rê li ber gelek pirsgirêkan vekir. Krîza aborî kûr bû û rizîbûna civakî jî roj bi roj zêdetir bû. Me bi daneyan nîşan da bê ka Tirkiye ber bi rizîbûneke çawa ve hatiye birin. Ji bo dane baş bên fêmkirin me îstatîstîkên di navbera sala 2013-2015’an û yên sala 2021’an ku tecrîd hate girankirin heta roja me dane ber hev. 
 
RIZÎBÛNA CIVAKÎ
 
Piştî gotina Erdogan a “Me pêvajoya çareseriyê xist sarincê”, gotinên partiyên siyasî yên şer sor dikin, zayendperest, cihêkar û yekperest jî zêde bûn. Li rexekî leşker hatin sewqkirin û êriş hatin kirin, li rexa din jî li ser bingeha dijminatiya li kurdan teşe dan civakê. Vê rewşê jî bingeha rizîbûna civakî amade kir, bûyerên îstîsmarkirina zarokan, cînayetên kar, standina çekan a şexsî û komkujiyên jinan zêde bûn. Li gorî daneyên Saziya Îstatîstîkê ya Tirkiyeyê (TUÎK); di sala 2013’an de ji ber sûcê îstîsmara zayendî ya li dijî zarokan 17 hezar û 948 dosya hatibûn vekirin û ev hejmar di sala 2023’yan de bû 40 hezar û 713. 
 
Li gorî daneyên Weqfa Umutê; di sala 2012’an de rûxsetên 338 hezar û 22 çekên li ser şexs dihatin gerandin û 319 hezar û 37 jî yên li cem xwe dihatin girtin hatibû dayîn lê di sala 2023’yan de ev hejmar derket 4 milyon çekên birûxset û 32 milyon çekên bêrûxset. 
 
Li gorî daneyên Meclisa Tenduristî û Ewlekariya Karkeran (ÎSÎG); di sala 2013’an de 235 karkeran di cînayetên kar de jiyana xwe ji dest dan û ev hejmar 2023’yan de derket û hezar û 932 û di 3 mehên ewil ên 2024’an de jî bû 425. 
 
Li gorî daneyên Platforma Em ê Pêşî li Cînayetên Jinan Bigirin (KCDP) jî di 2013’yan de 237 jin hatin qetilkirin, di 2023’yan de 315 û 248 mirinên biguman çêbûn; di 3 mehên ewil ên 2024’an de jî 92 jin hatin qetilkirin û 59 jî bi awayekî guman mirin.
DOVÎZ
 
Dema hevdîtinên bi Rêberê PKK’ê Abdullah Ocalan re didomiyan; di 25’ê adara 2013’an de dovîz 1,8 TL bû û di 25’ê adara 2024’an dema tecrîd didomiya jî dolar bû 32,07 TL. 
ENFLASYON
 
Li gorî daneyên TUÎK’ê di sala 2013’an de enflasyon ji sedî 7,49; di sala 2023’yan de 64,77 û di sê mehên ewil ên 2024’an de jî ji sedî 15,06 e. 
 
Koma lêkolînkirina Enflasyonê (ENAG) jî di sala 2021’ê de enflasyon weke ji sedî 82,81 û ji di sala 2023’yan de weke ji sedî 127 ragihandibû.
LÊÇÛNÊN ŞER
 
Hikûmeta AKP’ê ku di şer de israr dike, bûdçeya ji bo lêçûnên şer roj bi roj zêde kir. Di serî de ÎHA û SÎHA, bi sedhezaran envanterên şer kirî. Bûdçeya ji bo Wezareta Parastinê ya Neteweyî hatiye veqetandin ji 20,3 milyar TL’an derket 440 milyar û 496 milyon û 960 hezar TL’an.
BÛDÇEYÊ LI KÊMIYÊ DA
 
Her sala ku îktîdara AKP’ê serî li şer dide, bûdçeyê jî li kêmiyê da. Di sala 2013’an de ku hevdîtin didomiyan de bûdçeyê 33 milyar û 951 milyon TL li kêmiyê da û ev rêje di sala 2023’yan de bû 1,37 trîlyon. Serokatiya Stratejî û Bûdçeyê ya Serokkomariyê di OVP’ê de destnîşan kir ku li gorî texmîna wan dê bûdçe di sala 2024’an de 2 trîlyon û 651 milyar û 900 milyon TL li kêmiyê bide. 
TECRÎDÊ DERÛNIYA GEL XERA KIR
 
Gotinên yekperest, cihêkar, zayendperest û nefretê yên siyasetmedaran bandoreke neyînî li ser derûniya gel jî klr. Ev yek di danyên TUÎK’ê de jî derket holê. Li gorî Lêkolîna Memnûnbûnê ji Jiyanê ya TUÎK’ê; di sala 2013’an de ji sedî 59 kesan digotin ji jiyana xwe razî ne û piştî destpêkirina tecrîda girankirî, di sala 2021’an de ev rêjeye daket ji sedî 54,6’ê û di sala 2022’yan de jî bû ji sedî 49,7. 
 
Girêdayî vê rewşê koçberî jê zêde bû. Li gorî daneyên Îstatîstîkên Koçberiya Navneteweyî ya TUÎK’ê; di 2016’an de 177 hezar û 993 kes, di sala 2022’yan de jî 466 hezar kesan ji Tirkiyeyê koç kirin.
 
MA / Bêrîvan Kutlu
 

Sernavên din

19/05/2024
09:40 'Ger parastina Kobanê sûc be, me hemûyan ew sûc kiriye'
09:39 Doza Kobanê: Doz veguherandine amûreke cezakirinê ya kolektîf
09:07 Berdana girtiyê nexweş ê 'poşmantî' red kirî cara 4'an hat taloqkirin
09:05 Bereh: Gelê bixwaze xwe biparêze, ewilî divê zimanê xwe biparêze
09:02 Çalakiya bi daxwaza azadiya fîzîkî ya Abdullah Ocalan didome
09:01 Rojnameger Silêman Ehmed li ku ye?
09:00 ROJEVA 19’Ê GULANA 2024’AN
08:49 Di teqîna li Tokatê de 5 jê cendirme 7 kes birîndar bûn
18/05/2024
22:50 Hatimogûllari: Têkoşîna me xurttir bûye
21:20 Bakirhan: Em ji tifaqa JÎTEM'ê ku me didarizîne xelas bibin
19:46 Ûçar: Parêzbendiya herî mezin a gelê kurd berxwedanê wê ye
17:14 Li 3 bajaran 'doza kumpasê' hat protestokirin
16:46 Li Curnê Reş taxa bi taxa xebatên hilbijarinê didomin
16:36 Parêzvanê Ozcan ê AKP’î: Ez hatim girtin lê karê tiryakê Ozcan dikir
15:49 Li Efxanistanê lehî rabûn: Herî kêm 50 kes mirin
15:19 Pirsgirêkên tenduristiyê yên girtiyên nexweş ên bi ser 65 salî re rêz kirin
15:09 Girtiyê nexweş Îlhan piştî 30 salan li bajarê xwe ye
14:25 Li Wanê Sempozyûma Zimanê Kurdî: Kuştina zimanekî komkujî ye
14:05 ‘Şehîdên Meha Gulanê’ hatin bibîranîn
13:48 Berdana Şen ê 31 sal in girtî ye cara çaremîn hate taloqkirin
13:44 Xizmên Windakiriyan li gelek bajaran çalakî li dar xistin: Faîlan bidarizînin
13:40 Dayikên Şemiyê aqûbeta malbata Orhan pirsîn
13:22 Doza Kobanê li Şirnex û Hatayê hate protestokirin
12:47 Li Tokatê cezayê hucreyê li girtiyan birîn
11:44 Di êrişa li dijî Şehbayê de 2 zarok birîndar bûn
10:46 Çîftyurek: Bi ‘Projeya Riya Pêşketinê’ çav berdane destkeftiyên kurdan
10:39 Di 6 salan de li Efrînê 10 hezar kes hatin revandin
10:23 Mîhrîcana Pirtûkan a Mêrdînê: Eleqeyeke zêde heye
10:12 Doza Kobanê: Divê em li dijî biryarê bi hev re têbikoşin
09:38 Tevgera Goran biryarên Doza Kobanê şermezar kir
09:18 Nas: Ji bo siberoja welêt biryareke hêvîşikestinê ye
09:17 Girtiyên siyasî 174 roj in bi daxwaza azadiyê Abdullah Ocalan di çalakiyê de ne
09:10 Unsal: Ger daxwaza wan tolhilanîna DAIŞ'ê be, ev hewldaneke bêhûde ye
09:09 Qedexekirina zozanan kiriye ku mêşvanî nemîne
09:08 207 roj in tu agahî ji rojnameger Silêman Ehmed nayên girtin
09:05 Li Îzmîr, Stenbol û Manîsayê 18 kes hatin girtin
09:01 Îşkenceya bipense di îdianameyê de cih negirt
09:00 ROJEVA 18’Ê GULANA 2024’AN
17/05/2024
22:18 Îlhan piştî 30 salan ji girtîgehê derket
19:21 Emîne Şenyaşar tê darizandin, lê kujer nayên darizandin'
18:26 Saziyên ziman: Tu ceza nikare riya siyaseta demokratîk a azadîxwaz bigire
16:31 Li 3 bajaran çalakiya ‘Tecrîdê dawî bikin’
16:30 Li Colemêrgê 6 kes hatin girtin
16:16 Li Curnê Reş li 12 gundan xebatên hilbijartinê: Em ê bi ferqeke zêde bi dest bixin
16:05 Pereyê ji şaredariyê re hatiye şandin bi besî mûçeyên xebatkaran jî nekir
15:56 Li Çorumê 2 jin hatin qetilkirin
14:47 Ji ÎHD’ê rapora girtîgehên Egeyê: Di salekî de 934 binpêkirinên mafan
14:42 Kişanak li Amedê ye: Kobanê meseleya wijdanê bû, wijdan bi ser ket
14:41 Artêşa tirk gundê Til Mediq ê Şehbayê topbaran kir
14:39 Biryarên Doza Kobanê tên protestokirin
14:38 Kar û barên dewr û tehsîsê yên qeyûmê Sertê hatin betalkirin
14:23 Xelkê Wanê: Biryar ne dadgehê, îktîdarê da
14:14 Daxwaza ‘Bila Komîsyona Lêkolînê ya Heqîqetan bê avakirin’
14:12 Wezîrê Edaletê Tunç derheqê Doza Kobanê de daxuyanî da
13:48 1’emîn Mihrîcana Pirtûkan a Mêrdînê dest pê kir
13:36 DEM Partiyê ji hilbijêrên Curnê Reş re name şand: Em ê vîna xwe biparêzin
13:35 Tehliyeya girtiyê 30 salan cara duyemîn hate taloqkirin
13:17 Şîna Aşkan bi girseyî hate ziyaretkirin
13:10 Hiqûqnas: Em cezayên bi darizandinên sexte hatine dayîn nas nakin
12:31 Doza Kobanê di çapemeniya cîhanê de ye
12:02 Malbatan ji bo hevdîtina li Îmraliyê serlêdan kirin
11:32 Piştî banga îfadeyê Akil û Çagli hatin binçavkirin
11:29 Çetîn Dogan ê Erdogan ew efû kir hate berdan
11:28 TUÎK’ê daneyên bêkariyê parve kir
11:26 Parêzerê Doza Kobanê Aydin: Mirina Boru ji bo danezanê bi kar anîn
11:10 Ji bo bavê AKP’iyê 2 kes kuştibû efûya Erdogan!
11:07 Dê biryarên Doza Kobanê li 3 bajaran bên protestokirin
11:05 Ji Yuksekdagê peyama ewil: Bila kes xemgîn nebe, nekarîn çok deynin
10:19 Hiqûqnas: Îktîdarê daraz weke amûra sûc bi kar anî
10:14 Li Wanê 21 kes hatin girtin
10:04 Eren Keskîn: Ev biryareke tolhildêr e
09:46 Di Doza Kobanê de li kîjan siyasetmedaran çend sal ceza hatin birîn?
09:23 Çakmak: Ji bo çûna Îmraliyê hevdîtinên me didomin
09:09 Dayikên Aştiyê di 'azadiyê' de bi israr in
09:07 Çalakiya girtiyên siyasî ya bi daxwaza azadiyê Abdullah Ocalan didome
09:04 Ji rojnameger Silêman Ehmed 206 roj in agahî nayê girtin
09:00 ROJEVA 17’Ê GULANA 2024
08:52 Amor û Sjostedt bertek nîşanî biryarên Doza Kobanê dan
08:47 Tuncel: Divê em têkoşîna li girtîgehan a li dijî tecrîda li Îmraliyê watedar bikin
08:44 Erdogan hikumxwarên 28’ê sibatê efû kirin
16/05/2024
22:51 Li Farqînê panela zimanê kurdî
22:03 Biryara Doza Kobanê hat protestokirin
21:59 Gultan Kişanak ji girtîgehê derket: Hewcedarî bi azadî û aştiyê heye
21:06 Nobeta Emîne Şenyaşarê di roja 105’emîn de ye
18:27 Ji DEM Partiyê li ber Sîncanê daxuyanî: Em vê biryarê nas nakin
18:08 Kesên di têkoşîna azadiyê de jiyana xwe ji dest dan hatin bibîranîn
17:03 Onder: Dê fermana derheqê me de heta nîvsaetekê bê eşkerekirin
17:02 Ji Ahmet Turk daxuyaniya ewil: Em ê têkoşîna xwe bidomînin
16:54 Biryarên di Doza Kobanê de li Meclisê tên protestokirin
16:43 DEM Partî piştî Doza Kobanê bi awayeke awarte dicive
16:41 Xebatên hilbijartinê ji 3 aliyan ve didome: Curnê Reş ya me ye
16:20 Ji DEM Partiyê li dijî biryara Kobanê berteka ewil: Em ê komployên we pûç bikin
16:12 Siyasetmedarên danişîna biryarê şopandin: Şoreşa Kobanê tê xwestin were mehkûmkirin
15:24 Di Doza Kobanê de ceza li ser ceza li siyasetmedaran hat birîn
15:13 Li dijî projeyên madenê yên li Dêrsimê banga ‘têkoşîna hevpar’
15:06 Rojnamevanên ku hate îdiakirin navê wan di lîsteya çalakvanî de ne îfade dan
15:00 Binçavkirin û girtinên li Wanê hatin protestokirin: Operasyona tolhildanê ye
14:48 Jina gef lê dihat xwendin tevî giliya kiribû jî nehat parastin
14:04 Ji bo Doza Kobanê bang hate kirin: Divê pêşeroja welat radestî tarîtiyê neyê kirin
13:57 Yilmaz Yavûz piştî 30 salên girtî hate berdan