Rewşa zimanê kurdî ya li Serhedê: Êdî ne zimanê dayikê, yê dapîrê maye

  • rojane
  • 09:26 31 Tîrmeh 2024
  • |
img
WAN - Kurdolog Nezîr Ocek ku der heqê rewşa kurdî ya Herêma Serhedê de axivî, destnîşan kir ku divê kurd şoreşekê di mêjiyê xwe de pêk bînin û wiha got: “Êdî zimanê dayikê nemaye, zimanê dapîrê maye. Dayik û bavên niha kurdî nîşanî zarokan nadin.”
 
Polîtîkayên asîmîlasyonê ku Tirkiye ev sed sal in zêdetir e li ser kurdan dimeşîne, bênavber didomin. Ji avabûna komarê heta niha ji bo tunekirin û jiholêrakirina ziman, çand û dîroka kurdan her cûre polîtîka hatiye meşandin û ev polîtîka hêj jî di meriyetê de ne. Tirkiye ya ku tişta dixwest bi dest nexist, ji binçavkirin, girtin, îşkencekirin û heta kuştinê jî paş de nema. Lê dîsa jî gelê kurd li dijî hemû pêkûtiyên dewletê jî dest ji çanda xwe, zimanê xwe berneda û heta îro jî parast. Lê di hin mijaran de kurd lawaz man û bi zanebûn an jî bê zanebûn dest ji nirxên xwe berda. Yek ji wan nirxên herî bingehîn ya neteweya kurd zimanê dayikê ye. Zimanê kurdî niha li gelek deverên bakurê Kurdistanê bi rêjeyeke bilind tê axaftin, lê li gorî zimanzanan sentatîka ziman xerabûye û ev yek jî kurdiya resen ji holê radike.
 
Herêma Serhedê jî yek ji van hereman e ku kurdiya resen ber bi tunebûnê ve diçe. Li gelek deverên Serhedê kurdî bi rêjeyeke mezin tê bikaranîn, lê di nava kurdiya Serhedê de gelek peyvên tikrî jî hene. Ev yek hevoksaziya tikrî jî bi xwe re tîne û kurdiya resen ji holê radibe. Lewma, zana û pispor her tim ji bo perwerdehiya zimanê dayikê bang dikin.
 
JIYANA NEZÎR OCEK
 
Yek ji van zanayan kurdolog Nezîr Ocek e ku di sala 1961’ê de li gundê Xumar ê navçeya Şaxê ya Wanê ji dayik bûye. Ocek, dibistana seretayî û navîn li Wanê û lîse jî li Cizîrê xwend. Piştî wê çû Sûriyê û beşa Ziman û Wêjeya Erebî li Komela Şamê qedand. Ocek, di sala 2002’an de li Stenbolê li Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê perwerdehiya zimanê kurdî hilgirt. Di kursa fermî ya zimanê kurdî de ku di sala 2004’an de li Wanê hat vekirin, dersên rêziman û wêjeya kurdî da. Di sala 2006’an de di damezrandin û rêveberiya KURDÎ-DER a Wanê de cih girt û ji wê demê ve xebatên zimanê kurdî dimeşîne.
 
‘ZIMANÊ KURDÎ HER KU DIÇE LAWAZTIR DIBE’
 
Ocek di destpêka axaftina xwe de bal kişand ser rewşa zimanê kurdî ya li Herêma Serhedê û diyar kir ku zimanê kurdî di Serhedê de lawaz e. Ocek anî ziman ku her çiqas ziman kurdî ji aliyê nivîskî ve heta astekê hatibe jî, xwendin û nivîsandina kurdî ku ne tenê Serhed, herêmên din jî heman rewş heye, gelek lawaz e. Ocek destnîşan kir ku zimanê kurdî rastî bişaftineke gelekî giran tê û wiha berdewam kir: “Di welatekê de mirov ji bo ziman pêşiyê jin û zarokan dinêre. Zarok di nava kolanan de bi kîjan zimanî bilîze, ew ziman li wî welatî serdest e. Bi rastî zimanê dayikê êdî nemaye, zimanê dapîrê ma ye. Dayik û bavên kurd êdî bi zarokên xwe re tirkî diaxivin. Zimanê kurdî her ku diçe lawaztir dibe.”
 
‘KURD NANÊ XWE DI ZIMANÊ TIRKÎ DE DIBÎNIN’
 
Ocek bi lêv kir ku ev yek ne tenê  sucê dayik û bavên kurd in û da zanîn ku alternatîfên ji bo perwerdehiya zimanê kurdî kêm in. Ocek destnîşan kir ku zimanê tirkî zimanê aboriyê ye û wiha dirêjî da axaftina xwe: “Ji ber ku dewlet bi zimanê tirkî diaxive kurd jî bi zimanê tirkî dibistanan perwerde dibînin û dikevin ezmûnan nan û mûçeya wan ji zimanê tirkî tê. Ne ji ber ku tirkî weke kurdî, erebî, ingîlîzî hwd. dewlemend e, ji ber ku aboriya wan bi vî zimanî tê girîngiyê didin tirkî.”
 
FERQA DI NAVBERA DEWLETA TIRK Û FARISAN DE
 
Ocek bal kişand ser rewşa ziman a milên din ên Kurdistanê jî û diyar kir ku di nava her çar milên Kurdistanê de rewşa zimanê kurdî li Rojhilat baş e. Ocek, da zanîn ku kurdê Rojhilat ti car di nava malên xwe û navbera xwe de farisî naaxive. Ocek, anî ziman ku Rojhilatî dema ku pêwîst be farisî diaxivin û ev tişt li axaftina xwe zêde kir: “Dewleta farisan weke ya tirkan faşîst nîne. Zimanê wan zimanekî dewlemend e û ji çanda kurdan zimanê kurdan natirsin. Lê tirkî zimanekî dewlemend nîne, heke çanda kurdî bê azadkirin dê demeke kin de wan bin xwe de fetisîne. Lewma li Tirkiyeyê ji ziman û çanda me ditirsin. Lê li vir jî êdî otoasîmîlasyon di dewrê de ye û em bixwe xwe asîmîle dikin. Heta zarokên siyasetmedarên me jî kurdî nizanin. Li gorî nêrîna min, divê zarokên kesên di nava siyaseta kurdan de ezmûn bikin ka kurdî dizanin yan na. Divê ev lêpirsîn bê kirin.”
 
‘DIVÊ EM DI MÊJIYÊ XWE DE ŞOREŞEKÊ BIKIN’
 
Ocek di berdewamiyê de behsa têkbirina bişaftin û otobişaftinê kir û da zanîn ku tişta pêwîst şoreşa di mejî de ye. Ocek diyar kir ku derfetên xwendin û nivîsandina kurdî hene, divê kurd şoreşa xwe ya mêjî pêk bînin û xwe bi xwe perwerde bikin. Ocek di berdewamiya axaftina xwe de ev tişt got: “Divê em xwe ji çanda aborî û berjewendiyê dûr bixin ku em bikaribin şoreşeke çandî û zimanî di welatê xwe de pêk bînin. Heke em vê yekê bikin, ez bawerim dewlet jî dê gavekê biavêje. Dewlet, siyasetmadên me, rewşenbîrên me dinêre û çavderî dike ka ew bi kîjan zimanî civîn, konferans, panelên xwe dikin. Niha ew jî dibêjin kurd di civîn, konferans, panel hwd. de zimanê xwe naaxivin û kolan çend biaxivin jî bandora wê nîne. Divê hemû jiyana me bi zimanê me be. Komeleyek kurdî nikare hevrikiya 10-20 hezar dibistanên tirkî bike.”
 
Ocek bal kişand ser taybetmendiya Herêma Serhedê û diyar kir ku zimanê Serhedê zimanekî dewlemend e. Ocek bi bîr xist ku hemû dengbêj, şair, stranbêj ji Serhedê derdikevin û sedem jî avhevaya wê ye. Ocek, anî ziman ku ji ber ku Serhed gelek sar e, befir zêde tê milet li hev kom dibe û çîrok, dengbêjî û mamikan dibêjin.
 
BANDORA KURDÊN ÊZIDÎ
 
Ocek bal kişand ser bandora olan ya li ser ziman û got ku kurdên êzidî felsefe, bîr û baweriya kurdî ya herî kevn diparêzin. Ocek destnîşan kir ku ereb û farsên ola êzidî an jî kakayî qebûl kirî îbadetên xwe bi zimanê kurdî dikin. Ocek, diyar kir ku miletekî bi zimanê xwe îbadetên xwe dike, zû bi zû winda nabe û ev tişt li axaftina xwe zêde kir: “Kurdên misilman niha îbadeta xwe bi erebî dikin û ji bo çanda xwe lawaz in. Ji ber ku gelê kurd ê êzdî bi zimanê xwe îbadeta xwe dikin, bandoreke erênî li ser kurdên din jî kiriye.”
 
GIRÎNGIYA PIRTÛKÊN ZAROKAN
 
Ocek ji bo pêşxistina zimanê kurdî çend pêşniyar jî kirin û axaftina xwe wiha bi dawî anî: “Ji bo ku zimanê me pêşbikeve divê ewilî di malan de kurdî bê axaftin. Tiştek din jî ew e ku divê siyasetmedarên me ku pêşengên civakê ne kurdî biaxivin. Hinek kes axaftina bi zimanê kurdî weke kompleks dibîbin. Dibêjin ‘em bi kurdî biaxivin, em ê pê biçûk bibin.’ Lê heke kesên elît û mezin kurdî biaxivin ew jî dê weke mînak wan ji bo xwe hilbijêrin. Ez bawerim wisa bê kirin dê zimanê kurdî roj bi roj geştir û xurttir be. Lê divê pirtûkên zarokan jî zêde bên nivîsin û çapkirin û bigehijin hemû malên kurdan. Divê zarok bibînin ku zimanê wan tê nivîsandin, dibe pirtûk û tê xwendin. Da ku ew jî hevesa hînbûn û xwendinê nîşan bidin.”
 
MA / Bazîd Evren

Sernavên din

03/09/2024
16:11 Bafil Talebanî: Mesrûr Barzanî bêyî YNK’ê nikare bibe rêveber jî
15:58 Rojnameger Arslan giliyê kesên gef lê xwaribûn kir
15:24 Berxwedana Emîne Şenyaşar a li Meclisê di roja 13’an de didome
14:59 Zilamên li jinan xistibûn hatin berdan
14:30 MKG: 6 rojnamegerên jin girtî ne, 25 binpêkirinên mafan derketine pêş
14:00 Bi pankarta ‘Li vir edalet tune ye’ dest bi sala edlî kirin
13:59 DEM Partî: Divê Abdulkadîr Kuday tavilê bê berdan
13:41 Li girtîgeheke Kongoyê hewldana firarê: 129 kes mirin
13:33 Girtî Yîgît: Tundiyê li me dikin
13:31 DÎSK: Em ê di 13’ê îlonê de ji Mêrsînê dest bi mitîngan bikin
12:55 Li dijî kesên li ber birîna daran derdiketin êriş hat kirin: Kesek hate kuştin
12:50 Cenazeyê Heydaranlou piştî 3 salan dan malbatê
11:58 Di şevekê de 24 caran êriş kirin
11:41 Parêzerên Ocalan ji bo biçin Îmraliyê serlêdan kirin
11:13 Têkildarî kuştina Luqman 7 kes hatin binçavkirin
11:02 Dema serî li DEM Partiyê da hîn bû ku ew kirine endama AKP’ê
10:44 TUÎK’ê rêjeya enflasyonê daxist ji sedî 51,97'ê!
10:28 Zarokên li Xabûrê dihatin sekinandin li wargehê hatin bicihkirin
10:13 Serlêdanên ji bo Xelatên Rojnamegeriyê ya Mûsa Anter dê heta 10’ê îlonê bidomin
09:52 ENAG’ê daneyên enflasyonê parve kir
09:51 Li Şirnexê ji bo heqê rê zem hate kirin
09:44 Li Girtîgeha Manavgatê tundiya psîkolojîk û gefxwarin
09:43 Li nexweşxaneyê mûameleya nebaş li Kûday kirin: Av nedanê, xwarin avêtin ber wî
09:34 Hewlêr û Silêmaniye hatin bombebarankirin
09:01 Kanên madenê yên li Giyadînê jiyana li herêmê tarûmar dikin!
09:01 'Heya tecrîd bidome wê çalakiyên li girtîgehan jî bidomin'
09:01 Bi ser qedexeya 9 rojan a li Cizîrê re 9 sal derbas bûn
09:00 ROJEVA 3'YÊ ÎLONA 2024'AN
02/09/2024
23:23 12 kesên di mitînga aştiyê de hatibûn binçavkirin hatin girtin
18:49 Apê Narîn Guranê hat girtin
16:54 Li Îzmîr û Mêrsînê çalakiya ‘Deng bide azadiyê’: Tecrîd, israra di şer de ye
16:44 Zarokên bavê wan hate girtin ev 3 roj in li deriyê sînor tên sekinandin
15:49 Ji bo Yuksekdag û girtiyên Doza Kobanê dê kampanyaya ‘azadiyê’ bê destpêkirin
15:30 Bertek nîşanî projeya HES’ê dan: Dixwazin nasnameya Dêrsimê tune bikin
15:29 Ji bo mamê Narîn Guranê daxwaza girtinê
15:28 Kuştina Luqman di rojeva Meclisê de ye: Gelo axaftina bi kurdî qedexe ye?
15:11 Malbata rojnamevan Gulistan Tara serdana MKG'ê kir
15:09 Tehliyeya Gobe yê 30 salin girtî ye dîsa hate taloqkirin
14:18 Dîmenên hêzên paramîlîter ku dewleta tirk veguhestin Amêdiyeyê hatin kişandin
14:17 Li Amedê destpêkirina sala edlî: Wê têkoşîna me ya hiqûq û edaletê bidome
14:16 Emîne Şenyaşar li Meclisê li muxataban digere
13:33 GOÇÎZDER: Em ê xebatên xwe bidomînin
13:31 Şaredariya Qersê veguherandine şîrketa Ulku Ocaklariyê!
13:26 Li Stenbolê dê panela ‘Şer, xizanî û çareseriya demokratîk’ bê lidarxistin
12:11 Şewata li Çiyayê Gabarê hate vemirandin
11:52 Dîmenên tundiya polîsan a li Êlihê derketin holê
11:46 13 roj in Narînê winda ye: Apê wê S.G. anîn edliyeyê
11:44 Malbatên girtiyên ji Girtîgeha Maltepeyê hatin sewqkirin nehatin agahdarkirin
11:35 DFG: Êrişên li ser rojnamevanan zêde bûne û gelek malperên înternetê hatin qedexekirin
11:28 Ji mitînga 1’ê Îlonê: Aştî bi azadiya Abdullah Ocalan pêkan e
10:34 Li Pirsûsê serdegirtinên malan
10:33 Li nexweşxaneya dewletê ‘cîhaz tune ye’ û nexweşxaneya taybet jî 800 hezar TL jê dixwaze
09:02 Desthilat çima binpêkirinên jin û zarokan parve nake?
09:02 Îdareya Taybet a Bajêr 7 milyon lîre dane komeleya mizgeftê: Nelirêtî tê kirin
09:01 Jin her hefte ji bo ‘kedê’ li parkekê tên cem hev
09:00 Girtiyê nexweş meheke di greva birçîbûnê de ye
09:00 ATK’ê rapora ‘Nikare li girtîgehê bijî’ da lê dîsa nayê berdan
09:00 ROJEVA 2'YÊ ÎLONA 2024'AN
08:02 Xwebûn bi manşeta ‘Çima rojnamegerên jin? Derket
01/09/2024
21:59 KESK: Bila binçavkiriyên Kadikoyê werin berdan
21:29 Amedî bertek nîşanî tundiya polîsan dan
21:02 Bakirhan serdana Makbûle Ozerê kir
20:53 Bakirhan ji Wanê bang kir: Van polîtîkayên xwe yên şer bi dawî bikin
20:45 Di êrişê de li cem wî bû: Hakîm Lokman ji ber kurdî axivî hate kuştin
19:40 Di çalalkiyên 1’ê îlonê de berteka şer û tecrîdê
19:10 Li Kadikoyê mitînga aştiyê: Polîtîkayên şer bi dawî bikin
18:33 Li Wanê bi hezaran kes li dijî 'şer, dagirkerî û tecrîdê' li qadê ne
18:12 Li Amedê bi hezaran kes meşiyan: Birêz Ocalan ji bo aştiyê siyasetmedarên biwêrek digere
17:42 Xizmê Lokman ê di êrişa nijadperest de hate qetilkirin: Bila êrişkar bên girtin
17:03 Li ser sînor li dijî şer meş hat lidarxistin: Muxatabê çareseriyê Ocalan e
16:44 Ji ber axaftina bi kurdî hate qetilkirin
16:06 Li Pulurê polîsan welatiyek bi lêdanê binçav kirin
15:50 Rojnamegerên hatin qetilkirin li Dîlokê hatin bibîranîn
15:49 Hejmara kesên li Xezeyê hatin qetilkirin nêzî 41 hezaran bû
15:48 Hatîmogûllari: Ji bo aştiyê divê bi Abdullah Ocalan re hevdîtin bên kirin
14:58 Hinek herêmên Pîranê hatin qedexekirin
14:56 Li cihê Erdogan got ‘Milyarek û nîv TL veberênan lê hat kirin’ vala derket
14:36 Cenazeyên kesên li Bagokê jiyana xwe ji dest dayin birin baregeha leşkerî
14:00 Li Semsûrê jinek hate qetilkirin
12:40 Tora Mafên Mirovan a Kurdistanê rapora binpêkirinan eşkere kir
12:39 Li Nisêbînê cenazeyê kesekî hate dîtin
12:15 Li Amedê deklarasyona 1’ê Îlonê: Ji bo çareseriyê berpirsyartiyê li xwe bigirin
11:30 Çiyayê Bagokê hate bombebarankirin
10:40 Ji bo gelek bajaran hişyariya barîna zêde hate kirin
09:50 Hiqûqnasa giliyê MHP’iyan kiribû hate binçavkirin
09:45 Xwendinên Azadiyê: Ji bo pêkanîna wekheviya jin-mêr de gelekî girîng e
09:44 Hejmara nû ya Kovara Jinê derçû
09:42 Zaroka li Nisêbînê ji qata 6’an ketî xwarê jiyana xwe ji dest da
09:41 Balsever: Em ji bo elewiyan statu û temînata qanûnî dixwazin
09:15 ‘Em ê nehêlin li Hasandînê kana madenê bê çêkirin'
09:06 Eren ê DEM Partiyî: Desthilat li pişta êrişên nijadperest e
09:04 Tehliyeya girtiyên ‘poşmantî’ red kirin cara 4’an hate taloqkirin
09:04 Birayê girtiyê hatiye derbkirin: Ewlehiya canê wî nîne
09:01 ROJEVA 1'Ê ÎLONA 2024'AN
08:59 Li Çiyayê Gabarê şewat derket
31/08/2024
23:29 'Meşa Dirêj' li ber NY’ê bi dawî bû
23:26 Li Wanê stran ji bo xwezayê hatin gotin
20:23 Konferansa Aştî û Demokrasiyê: Saziyên navneteweyî tecrîda Îmraliyê paşguh dikin
16:47 Li Berlînê Konferansa Aştî û Demokrasiyê: Divê Ocalan azad bibe
16:43 Turkoglû: Tekane alternatîfa dê aştiyê pêk bîne niha tecrîdkirî ye